Manipulacja (ze śred. łac. manipulus, od łac. „garść, garstka, naręcze” – manus, ręka, możliwy zw. z gr. μαρέ marē, ręka oraz -pulus: możliwy zw. z łac. plenus, pełny oraz plére, napełniać, por. gr. πλήρώς plērēs, pełny; πλήθειν plēthein, być pełnym; być może od łac. pellere, od pellō, „rozpędzić, wprawić w ruch, dotknąć, poruszyć”; wyr. manus pellō ma ozn. „trzymać czyjąś dłoń” lub „mieć kogoś w ręku”) – termin odnoszący się do zręczności w wykonywaniu danej czynności lub samej czynności przeprowadzonej w ten sposób; w następstwie oznacza także „przeinaczanie, naginanie”, „wykorzystanie do własnych celów, wywieranie (często ukryte) wpływu” oraz wszystkie działania mające na celu wywołanie konkretnych zachowań i reakcji u odbiorcy, przez co nabrał również cech pejoratywnych takich jak: „knowanie, knucie, krętactwo, machinacja, machlojka, oszustwo”. Manipulacja dotyczy też nie środków, ale relacji pomiędzy nadawcą a odbiorcą. Negatywny sens omawianego pojęcia, zbliżony do nadawanego mu dzisiaj, nadano po raz pierwszy w 1864 roku, kiedy to zostało ono użyte jako określenie nieuczciwego wpływania na wyborców.
Termin manipulacja może oznaczać m.in.:
- manipulacja – dziedzina sztuki iluzji,
- manipulacja – termin psychologiczny,
- manipulacja – pojęcie technologiczne,
- Manipulacja – mikropowieść Ireneusza Iredyńskiego,
- manipulacja eksperymentalna – technika metodologii nauki,
- manipulacja językowa – forma zamierzonego i intencjonalnego działania komunikatem tekstowym,
- manipulacja mediami – jest pozornie lub rzeczywiście wykorzystywana w mass mediach, gdzie są to działania poza świadomością odbiorcy służące do kształtowania lub przekształcania poglądów i postaw ludzi lub do tworzenia fałszywego obrazu pewnej rzeczywistości,
- manipulacja pedagogiczna – obejmuje zestaw specjalnych metod i technik oddziaływania pedagoga na wychowanków,
- manipulacja danymi (Data manipulation) – celowo stosowana w statystyce do potwierdzenia fałszu,
- manipulacja na rynku (Market manipulation) – celowa próba zakłócania funkcjonowania rynku w odniesieniu np. do ceny, waluty, popytu lub podaży towaru,
- manipulacja medialna – świadome i celowe zastosowanie dowolnej techniki manipulacji w przekazie medialnym lub dowolnego typu przekaz medialny wykorzystany do manipulacji mediami.
- manipulacja genetyczna – pojęcie występujące np. w inżynierii genetycznej, biotechnologii, eugenice i bioetyce.
- manipulacja antropologiczna – pojęcie występujące np. w inżynierii genetycznej, eugenice i bioetyce.
- manipulacja społeczna – pojęcie występujące w psychologii społecznej.
- automanipulacja (samomanipulacja) – polega zazwyczaj na przypisywaniu sobie nieadekwatnej roli ofiary lub dobroczyńcy, albo samousprawiedliwienia, polegającego na pomniejszeniu niekorzystnych skutków swego działania.
- manipulacja (biurokracja) – czynność urzędowa, np. manipulacja aktami
Przypisy
Linki zewnętrzne
- RobertR. Noggle RobertR., The Ethics of Manipulation, [w:] Stanford Encyclopedia of Philosophy, CSLI, Stanford University, 30 marca 2018, ISSN 1095-5054 [dostęp 2018-08-07] (ang.). (Etyka manipulacji)
